صحافی یکی از مهم‌ترین راه‌های حفظ کتاب از خراب‌شدن، پاره‌شدن، جدا‌شدن صفحات و به‌طور کلی همه آسیب‌هایی که یک کتاب را تهدید می‌کند، است. از همین رو در طول زمان شکل‌ها و روش‌های متفاوتی داشته و امروزه نیز به اَشکال متفاوت انجام می‌شود. چاپخانه‌ها، وظیفه صحافی را بر عهده می‌گیرند که از بین آن‌ها می‌توان به مجموعه چاپ کهن اشاره کرد که علاوه بر تولید و چاپ کاغذ، کتاب، پایان‌نامه و... صحافی این موارد را هم انجام می‌دهد. علاوه بر این می‌توان به خدمات این مجموعه در حوزه چاپ و صحافی‌های گالینگور اشاره کرد که یک فعالیت تخصصی و نسبتا پیچیده است. جدای از این مطلب، یکی از مهم‌ترین و دقیق‌ترین کارها در امر صحافی، صحافی کتب قدیمی است که باتوجه به ظرافت‌ها و دقت‌هایی که لازم است در این حوزه رعایت شود، کار سخت و مهمی است. این کتاب‌ها باتوجه به گذشت زمان، کاغذهایش ضعیف و جلد آن نیز ممکن است از ناقص یا پاره شده باشد که از همین جهت باید توسط صحافی ماهر و کاربلد، مورد بررسی و تصحیف قرار بگیرد تا از خراب‌شدن آن جلوگیری شود. اما این نوع صحافی دقیقا چیست و چه نکاتی را باید در رابطه با آن رعایت کرد. در ادامه این نوشتار به موارد مذکور پرداخته شده است.
می‌توان گفت آخرین مرحله برای چاپ و توزیع کتاب، صحافی است. منظور از این واژه، همان تاکردن یا جلدکردن کتاب است که شامل مراحل مختلفی اعم از گذاشتن فرم‌های تاشده کنار همدیگر، ته‌دوزی، قراردادن جلد و برش کتاب است. این مراحل در صحافی کتاب لازم و ضروری است. جهت اطلاع بیشتر و توضیحات تکمیلی در رابطه با مراحل صحافی کتاب میتوانید به مقاله «مراحل صحافی کتاب» به آدرس https://irankohan.ir/blog-bookbinding مراجعه کنید. صحافی کتاب به دو روش دستی و ماشینی انجام می‌گیرد که امروزه باتوجه به پیشرفت فناوری و تکنولوژی، چاپخانه‌ها بیشتر کارهای صحافی را با استفاده از ماشین‌ها و دستگاه‌های مربوطه انجام می‌دهند. ریشه پیدایش صحافی به دوران استفاده بشر از کاغذهایی مثل پاپیروس برمی‌گردد که باتوجه به حمل‌کردن حجم زیادی از این پاپیروس‌ها، ضرورت بهم‌پیوستگی و مرتب‌بودن آن‌ها برای بشر آن روز هم ملموس بود. در کنار این نیاز، ضرورت محافظت از پاپیروس‌ها در مقابل گزند حوادثی مثل رطوبت، موجودات موذی و .... هم بیشتر بود. لذا باتوجه به این مسایل می‌توان گفت از همان زمان توجه به این امر باب شد. اما اصل صحافی به شکل امروزی را باید به دوران تیموریان منسوب دانست. در همین برهه زمانی است که کتاب‌های مختلف توسط افرادی که هنرمند بودند دسته‌بندی و مرتب می‌شدند و به عبارتی صحافی می‌شدند. برای چاپ کتاب با بهترین صحافی میتوانید از طریق چاپ کهن اقدام نمایید.
صحافی‌های کتاب به انواع مختلفی تقسیم می‌شود که مهم‌ترین آن‌ها عبارت است از:
صحافی چسب گرم: صحافی‌های حرارتی و گرم یکی از بهترین و ماندگارترین روش‌های صحافی است که ماندگاری بالایی هم دارد. باتوجه به این‌که این صحافی حرارتی، سریع سرد می‌شود و استحکام زیادی هم برای جلد و کاغذهای کتاب دارد. این مدل صحافی‌ها بیشتر در نشریات و مجلات، کاتالوگ‌ها و منوها و موارد مشابه استفاده می‌شود.
صحافی چاپ سرد: این مدل صحافی قدرت چسب بالایی دارد و در گرما حرارتش فعال نمی‌شود و در سرما هم نمی‌شکند.
صحافی منگنه‌ای، صحافی سیمی و نمونه‌های دیگری از صحافی هم وجود دارد که باتوجه به نیاز مخاطبان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
همان‌طور که ذکر شد صحافی کتاب‌ها یکی از مهم‌ترین مراحل حفظ آن‌ها از خرابی و نابودی است. این مسئله زمانی مهم‌تر می‌شود که کار صحافی مرتبط با کتاب‌های قدیمی باشد. این کتاب‌ها به‌دلیل قدمت بالایی که دارند، جلد و کاغذهای حساس و خاصی دارند؛ به‌طوری که در برخی مواقع کسی که این کتاب‌ها را صحافی می‌کند با مشکلاتی از قبیل تنفس، حساسیت‌های پوستی و... گرفتار می‌شود. بنابراین باتوجه به نکات بیان‌شده، اهمیت تصحیف بادقت و دقیق کتاب‌های قدیمی دوچندان می‌شود. قبل از شروع صحافی باید یک مجموعه اقداماتی صورت بگیرد که مهم‌ترین آن مراحل دو مرحله زیر است:
پاکسازی خاک و خاشاک: کتاب‌های قدیمی ممکن است باتوجه به قدمتی که دارند و در محیط‌های نامناسب نگه‌داری می‌شوند، حامل خاک و خاشاک و آلودگی‌هایی از این جنس باشند. گاهی ممکن است حتی به‌اندازه یک کیلو خاک از داخل یک کتاب خطی و قدیمی استخراج شود که نیاز به دقت در پاکسازی است. چرا که می‌تواند منجر به پارگی و حتی پاک‌شدن خطوط نگاشته در صفحات کتاب بشود.
آفت‌زدایی و میکروب‌کشی: طبیعی است که وقتی کتاب‌ها به‌صورت بلااستفاده در قفسه‌ها قرار می‌گیرند، بر اثر انباشت خاک و آلودگی به آفت‌ها و میکروب‌های حساسیت‌زا دچار بشوند که تاثیر آن‌ها در خراب‌کردن اصل محتوا و حتی خوردگی جلد یا صفحات کتاب بشود. بنابراین نیاز به آفت‌زدایی بیشتر از قبل ضرورت می‌یابد.
کتاب‌های قدیمی معمولا به‌حالت دستی صحافی می‌شوند و از روش‌هایی مثل نخ یا مفتول برای پیوند‌زدن صفحات استفاده می‌شود. دوخت این صفحات نیز یکی از روش‌های مناسب برای محافظت و جلوگیری از ازهم گسیختگی کتاب‌ها است. گاهی ممکن است که تعدادی از صفحات کتاب از اصل آن جدا شده باشد. در این صورت، عمل وصل‌کردن انجام می‌شود. به‌نوعی پیوند میان کاغذهای جداشده با اصل کتاب گفته می‌شود. این کار نیاز به ظرافت و دقت بسیار بالایی دارد به‌طوری که متخصصان حوزه صحافی و مصحح‌نگاری باید آن را انجام بدهند.
یکی دیگر از مراحل صحافی، بریدن و برابرکردن صفحات کتاب با یک دستگاه‌های خاصی است که این صفحات ممکن است به‌دلایل مختلف اندازه آن‌ها برابر نباشند. مرحله بعدی که به‌شدت حساس و مهم است، بدرقه و آستره کتاب است که صحاف باید آن را در آغاز و پایان کتاب بگذارد. این حرکت باعث می‌شود بین جلد کتاب و کاغذ آن‌ها محکم‌تر بشود.
مرحله پایانی در این بخش مربوط می‌شود به جلدگذاری؛ در صورتی که کتاب قدیمی فاقد جلد باشد، باید یک جلد مناسب برای آن قرار داده شود. این مسئله نیز مثل مراحل قبلی به دقت و ظرافت خاصی نیاز دارد؛ باتوجه به این‌که اهمیت این قضیه در کتاب‌های قدیمی بیشتر می‌شود، برخی از متخصصان این حوزه معتقدند استفاده از موادی مثل روغن، موم عسل، وازلین و... باعث می‌شود که جلدگذاری بر روی یک کتاب، هم زیباتر باشد و هم قوام آن بیشتر شود.
بنابراین، باید دقت کرد که صحافی کتاب به خودی خود کار مهمی است و هنگامی که این مسئله در رابطه با کتاب‌های قدیمی مطرح می‌شود، اهمیت آن دوچندان است و باید با ظرافت و توجه بیشتری صورت بگیرد.
نظر شما درباره صحافی کتاب های قدیمی و نکات که باید بدانیم! چیست؟