نوشته ها برای چاپ و تبدیل شدن به کتاب یا مجله یا ... مسیر پرفراز و نشیبی را باید طی کنند. در این مسیر مراحل مختلفی از دریافت مجوز تا ویراستاری، طراحی و چاپ اولیه یا نهایی وجود دارد. یکی از این مراحل، مربوط به تیراژ کتاب است. این مرحله به تعداد کتاب هایی که باید چاپ شود اشاره دارد و بسته به نوع کتاب، هزینه های مربوط به آن، تعداد چاپ متفاوتی دارد. چاپ کتاب با تیراژ آن رابطه مستقیمی دارد از این بابت لازم است درباره مفهوم تیراژ و چیستی آن بیشتر بدانیم تا در صورتی که قصد چاپ کتاب داریم، از نکات مربوط به آن آگاه شویم و با اطلاعات بیشتر در این مسیر وارد شویم.
در یک تعریف ساده و مختصر میتوان گفت که منظور از تیراژ کتاب، همان تعداد چاپ مشخص از یک کتاب است که در یک بازه زمانی تولید میشود. شمارگان کتاب، یک مفهوم بسیار مهم در صنعت چاپ کتاب است زیرا اگر تعداد آن بالاتر باشد بالتبع، بیشتر در دسترس است و اگر کم باشد، کمتر در دسترس است. در گذشته تیراژ کتاب ها به صورت مکتوب و فیزیکی بود اما امروزه با توجه به جایگاه کتاب های دیجیتال، این مفهوم شامل این نوع کتاب ها هم میشود. هر چند به طور عام و گسترده برای کتاب های فیزیکی استفاده میشود. تیراژ کتاب ابعاد و نکات مختلفی مثل شیوه مشخص کردن تعداد شمارگان کتاب، عوامل مهم و اثرگذار برای مشخص کردن تعداد کتاب، شمارگان و تاثیر آن بر قیمت کتب، امتیازات و عیوب تیراژ زیاد یا کم و مواردی از این دست دارد که هر کدام به صورت مجزا و مختصر بیان میشود.
عوامل مختلفی برای تیراژ کتاب وجود دارد که بر اساس این عوامل میزان تیراژ بالا یا پایین میشود. مثلا شما یک کتاب پرفروش مثل هری پاتر یا صد سال تنهایی را در نظر بگیرید. این کتاب ها مخاطبان زیادی دارند و ناشر از این بابت نگرانی ندارد؛ حتی اگر قیمت کتاب ها افزایش قابل توجهی داشته باشد، باز هم ناشر کتاب هایی از این دست را که محبوبیت فراگیر محتوایی و البته مولف دارند چاپ بالا میزند. این چاپ بالا ممکن است هزار نسخه باشد یا بالای دو هزار نسخه. به طور کلی رمان ها و کتاب های داستان به دلیل استقبال بالایی که از آن ها میشود، تیراژ بالایی هم دارند. در مقابل این دسته کتاب ها، کتاب های تخصصی یا علمی است که هر کدام از حوزه های علوم برای مخاطبان خاص همان علوم منتشر میشود. مثلا رشته مهندسی کتاب های تخصصی مربوط به خودش را منتشر میکند.
پس جامعه آماری آن محدودتر است و میزان شمارگان کتاب هایش هم پایینتر است. شاید برای یک دانشگاه یا چند دانشگاه در سطح یک شهر، چند صد نسخه از آن کتاب کفایت کند. در کنار این دو مدل کتاب، کتاب های تازه و فاقد سابقه هم هستند که بنا به دلایل مختلفی مثل عدم ریسک پذیری نویسنده یا ناشر تعداد پایینتری چاپ میکنند. یا اصلا قصد دارند ابتدا میزان عرضه و تقاضا را بسنجند و بعد از اینکه موفقیت آمیز بود، چاپ بیشتر را آغاز کنند. بنابراین میزان فروش، نوع محتوای کتاب و سابقه کتاب نقش مهمی در تعیین تیراژ یک کتاب دارند.
برای تعیین میزان تیراژ کتاب، عوامل مختلفی میتواند تاثیرگذار باشد. مهمترین این عوامل عبارتند از:
تولیدکنندگان یا همان ناشران کتاب، معمولا بر اساس یک مجموعه گزاره های مشخص، مثل محتوای داخل کتاب، تحقیقاتی که در بازارهای کتاب انجام میدهند، بررسی سلیقه و ذائقه مخاطب و یا تجربه های سابق خوانندگان و برخی عوامل دیگر، یک میزان مشخصی را برای چاپ کتاب پیش بینی میکنند. بدیهی است که این پیش بینی ها تخمینی و بر اساس شرایط است که میتواند تا یک درصد مشخصی درست باشد.
بدون شک از علل اصلی و مهم تیراژ کتاب هزینه های تیراژ است. با توجه به مواد اولیه مثل جوهر چاپ، کاغذ مورد استفاده، تعداد صفحات و تعداد تیراژ هزینه ها بالا و پایین میشود. هر چقدر هزینه ها بالاتر برود، امکان پایین آمدن تیراژ کتاب بیشتر است. با افزایش هزینه های چاپ کتاب تیراژ کتاب ها پایینتر آمده و این باعث کاهش سطح آگاهی عمومی میشود. به هر میزان تعداد صفحه کتاب هم بیشتر باشد، میتواند هزینه تیراژ را بالاتر ببرد. البته برای چاپ کتاب یک تعداد صفحه مشخصی وجود دارد که در مقاله (حداقل تعداد صفحات کتاب برای چاپ چقدر باید باشد؟) میتوانید با آن آشنا شوید. اما در عین حال باید گفت هزینه های چاپ کتاب با توجه به قیمت های بالا، منجر به کاهش تیراژ میشود و نقش تعیین کننده در این مقدار شمارگان کتاب دارد.
خب همانطور که پیشتر هم ذکر شد، نوع کتاب در تعداد تیراژ آن نقش مهمی دارد. اگر رمان باشد، آن هم یک رمان یا داستان مشهور، طبعا تیراژ بالایی خواهد داشت چرا که امتحان خود را پس داده و مخاطب خود را جذب کرده است و از این بابت، ناشر نگرانی ندارد که تیراژ هزار تعداد به بالا بزند. از طرفی هم باید مخاطب را هم در تیراژ مد نظر قرار داد. مثلا کتب مربوط به مسایل علمی، قشر فرهیخته و دانشمند، دانشجو و اساتید را به عنوان مخاطب دارد. در حالی که عموم مردم جامعه به کتاب هایی با ادبیات متداولتر علاقه نشان میدهند و کتاب های علمی _ تخصصی دانشگاهی را مطالعه نمیکنند. پس این مسئله میتواند در میزان تیراژ اثرگذار باشد.
لازم است نکته ای مهم و کاربردی را در این بخش از مقاله بیان کنیم که هر چند، تیراژ بالا در نگاه اول باعث افزایش هزینه ها میشود، اما در مجموع هر چقدر میزان تیراژ بالاتر باشد، قیمت تولید آن پایینتر می آید و در نهایت باعث کاهش قیمت روی جلد میشود که به نفع مصرف کننده است. درست بر عکس این قضیه هم صادق است که هر چقدر تعداد تیراژ پایین باشد، هزینه اولیه تولید افزایش پیدا میکند و در نهایت گرانتر به دست مصرف کننده میرسد. به عبارت دیگر هر چقدر عرضه بیشتر باشد، قیمت مناسبتر است و هر چقدر عرضه کمتر باشد و تقاضا بیشتر شود، قیمت کتاب بالاتر میرود.
تعداد بالای چاپ کتاب میتواند یک سری امتیازات داشته باشد و در کنارش یک سری ایرادات هم داشته باشد. مثلا تیراژ بالا باعث میشود کتاب در اختیار تعداد بیشتری از افراد جامعه قرار بگیرد و همانطور که بالا ذکر شد، هزینه چاپ را کاهش میدهد. علاوه بر این دو مورد، باعث میشود که در یک مقیاس گسترده شهری، کشوری و حتی بین المللی امکان توزیع فراهم باشد. در عین حال ایراداتی مثل احتمال عدم فروش بالا و یا خرج کردهای مازاد دارد که در هر دو صورت ناشر، با ضررهای قابل توجهی روبرو میشود. در مقابل، تیراژ پایین هم مزایا و معایبی دارد. مثلا امتیازات آن میتواند شامل کمتر شدن ریسک عدم فروش آن شود که در صورت فروش نرفتن کتاب میتوان تیراژ پایین را یک امتیاز دانست. یا از نظرگاه دیگر، این یک فرصت برای ناشرانی است که کوچکتر هستند یا از یارانه های دولتی بهره مند نیستند و قصد دارند مستقل باشند. خب این روش مناسب آن ها است. اما در عوض معایبی هم دارد. مثلا تعداد کم این کتاب ها میتواند در عین اینکه محتوای جذابی داشته باشد، پدال ترمزی باشد در جهت محبوبیت و شهرت کتاب. یا همان تعداد کم شمارگان میتواند قیمت بیشتری از تیراژ بالاتر داشته باشد.
بنابراین با بررسی همه این اوصاف و نکات، ناشر و نویسنده باید تصمیم بگیرند که بهترین تصمیم را برای تیراژ چند صد تایی یا هزار تایی کتاب بگیرند.
نظر شما درباره منظور از تیراژ کتاب چیست؟ چیست؟